Od 22 do 28 kwietnia cały świat obchodzi Międzynarodowy Tydzień Ciemnego Nieba. Najbardziej rozpowszechniony jest oczywiście w Stanach Zjednoczonych, gdzie organizuje się liczne pokazy nieba, hapenningi uliczne, konkursy, a także promuje się parki ciemnego nieba. W Polsce, kraju Mikołaja Kopernika temat nadal jest niestety niszowy... Brakuje regulacji prawnych chroniących ciemne niebo przed zanieczyszczeniem światłem, a temat zanikania gwiazd na nocnym niebie jest w zasadzie bagatelizowany pomimo faktu, iż nasz kraj zalicza się obecnie do czołówki rozwijających się regionów Europy, w których przyrost infrastruktury oświetleniowej (niestety głównie nieprawidłowej) jest jednym z większych. Dlatego też odpowiadając na liczne zapytania zachęcamy pasjonatów nocnego nieba będących zarazem typami społeczników, do zaangażowania się w utworzenie w swoim regionie punktu, obszaru, a może i nawet parku ciemnego nieba. Oto kilka kroków co trzeba zrobić na początek...
Przede wszystkim będziemy potrzebowali kilka informacji, które pomogą nam jak i ewentualnym innymi podmiotom do udziału we współtworzeniu obszaru w danym regionie. Oczywiście warto najpierw zapoznać się z już istniejącymi obszarami czynnej ochrony ciemnego nieba i musimy zdać sobie sprawę z gorzkiej prawdy, iż w środku dużych metropolii czy nawet centrów mniejszych miast, bardzo trudno nam będzie utworzyć chociażby punkt ochrony ciemnego nieba - chociaż czasami można się mocno pomylić, bo przychylność tak samorządów jak i sąsiadów może być duża i absolutnie nie jest to wykluczone. Niestety w takich przypadkach jakość ciemnego nieba determinuje nam reszta rozświetlonej okolicy, no ale z drugiej strony - od czegoś trzeba zacząć...
Tak czy inaczej, jednym ze sposobów wstępnego wyboru miejsca/obszaru pod np. park ciemnego nieba, jest posłużenie się mapami zanieczyszczenia świetlnego nad Polską, które to dadzą nam ogólne rozeznanie gdzie są największe szanse do powodzenia takiej inicjatywy pod względem warunków wizualnych. Niestety rzadko kiedy mapa ta jest zgodna z poziomem przychylności i zrozumienia ze strony samorządów problematyki "light pollution" i gdyby próbować je zwizualizować, zapewne mieliśmy prost proporcjonalnie odwrotną sytuację - jedna, wielka, biała plama na mapie Polski z bardzo nielicznymi "punktami nadziei" w takich regionach jak gmina Jeleśnia, Sieraków, Lutowiska i może jeszcze ze dwie lub trzy inne miejsca. Nie ma co ukrywać - to nie jest proste zagadnienie aby go w ogóle wytłumaczyć laikom, a co dopiero przekonać włodarzy czy całą społeczność lokalną. Potrzebna będzie więc tutaj duża ilość czasu, cierpliwości, wytrzymałości pomysłodawcy/inicjatorów i przede wszystkim znajomość środowiska lokalnego, osób oraz przydatnych instytucji.
Gdy już więc będziemy pewni, że wiemy co robimy i że nadal chcemy to zrobić, czas zadać sobie kilka poniższych pytań:
1) Jaki obszar chcą Państwo zgłosić? Czy jest już może jakaś wstępna mapka, czy mają Państwo w jakiś sposób nakreślone granice oraz kto jest prawowitym właścicielem/zarządcą tych terenów i czy ta osoba/osoby/instytucje wiedzą o Państwa inicjatywie?
Powyższe informacje są podstawą do ustalenia realności czynnej ochrony ciemnego nieba, gdyż wielokrotnie zdarzało się, iż obszar ochrony był wyznaczany lub proponowany do utworzenia poza wiedzą i zgodą instytucji bądź osób prywatnych będących właścicielami danych terenów. Jeśli np. zgłaszany teren to granice jednego sołectwa, to wówczas zazwyczaj uchwalamy na zebraniu z mieszkańcami propozycję zmiany planu zagospodarowania przestrzennego, jeśli natomiast jest to teren publiczny (np. jedna droga pośrodku lasu bez zabudowań), to wówczas o zgodę na redukcję sztucznego światła należy poprosić/zaangażować gminę, starostwo powiatowe bądź urząd wojewódzki w zależności od statusu drogi. Dużo więc zależy od lokalnych uwarunkowań terenu, który ma być objęty obszarem CN-000.
2) Kto będzie oficjalnym inicjatorem w koordynowaniu prac, ustaleniu granic parku, osobą kontaktową dla spraw obszaru ochrony ciemnego nieba oraz jednocześnie "kontrolerem" przestrzegania zasad redukcji zanieczyszczenia sztucznym światłem.
Tu istotne jest przede wszystkim wyznaczenie nie tylko osoby i/lub instytucji, która zorganizuje podpisanie odpowiednich dokumentów, ale i zajmie się później ewaluacją obszaru pod względem przestrzegania jego zapisów. Dane te opublikujemy również na naszych stronach internetowych, takie osoby mogą liczyć na szczególną pomoc ze strony Programu Ciemne Niebo, wsparcie merytoryczne, a czasami także finansowe (np. udział w szkoleniach, konferencjach bądź zjazdach tematycznych - przy wsparciu Ogólnopolskiej Akcji "1% na astronomię").
3) Jakie instytucje regionalne, krajowe bądź inne są w stanie przystąpić wraz z Państwem do zawarcia memorandum bądź umowy wielostronnej o zachowaniu naturalnej ciemności nocy w tym regionie?
Jednym z obiegowych dokumentów jest wzór porozumienia, które nasze Stowarzyszenie jako administrator Programu Ciemne Niebo - Polska, zawiera z JST lub podmiotami innego typu zainteresowanymi redukcją zanieczyszczenia sztucznym światłem. Chętnie możemy być jedną ze stron zawierających taką umowę, ale powinny to być głównie instytucje lokalne lub regionalne. Ważne jest aby była to możliwie szeroka grupa zainteresowanych podmiotów, gdyż wówczas taka inicjatywa ma największą szansę na powodzenie. Wynika to niestety z braku krajowych uregulowań prawnych pod względem wyznaczania takich obszarów jak parki czy tereny ochrony ciemnego nieba. Musi to być więc wynik innych porozumień wielostronny jak np. porozumienie międzysektorowe, lokalna strategia rozwoju, plan zagospodarowania przestrzennego lub inne. My jako Program Ciemne Niebo w przypadku umów dwustronnych opieramy się o ustawę o pożytku publicznych i o wolontariacie jako, że nasza organizacja będąca administratorem Programu ma status OPP (jako jedyna w kraju zajmująca się tą problematyką). Czasami zawierane są memoranda, ale ich "moc prawna" zdaniem radców prawnych jest niestety najmniejsza, gdyż zapisy takiego dokumentu są bardzo luźne i raczej mają charakter deklaracji i chęci dążenia do celu aniżeli zobowiązań stron umowy czy porozumień międzysektorowych.
4) W jakim celu chcą Państwo utworzyć tzw. obszar ochrony ciemnego nieba na swoim terenie?
To pytanie jest bardzo podstawowe, ale muszą Państwo mieć świadomość w jakim celu obszar ma powstać i "do czego ma służyć" w szczególności. Można tu mówić o np. rozwoju astroturystyki, ochronie naturalnych ekosystemów nocnych, poprawie bezpieczeństwa lub nawet w celach estetycznych. Oczywiście mogą Państwo wziąć pod uwagę wszystkie aspekty, ale jasne określenie celów obszaru pomoże później w profilowaniu czy to projektów dotacyjnych, promocji w mediach czy też opracowaniu oferty do potencjalnych adresatów. Pomocne mogą tu być następujące podstrony:
i inne.
5) Proszę przeanalizować miejscową sytuację dot. występowania punktowych jak i zbiorowych źródeł sztucznego światła.
W tym przypadku muszą Państwo zrobić coś w rodzaju własnego raportu z obserwacji i to nie tylko nocnego nieba:
ale i także rodzajów opraw oświetleniowych, jakie obecnie występują na obszarze, który ma być objęty ochroną (ważne jest podanie źródeł wg.
zasady dobra/zła, ilości każdego rodzaju i najlepszym byłoby także ustalenie właścicieli tych źródeł światła w celu późniejszego negocjowania o ewentualnej redukcji ucieczki światła).
Gdy uda się Państwu przebrnąć przez te podstawowe elementy potrzebne do utworzenia obszaru ochrony ciemnego nieba, wówczas będziemy mogli przejść do dalszego procedowania bazując już na konkretnych danych, informacjach o zainteresowanych podmiotach, sytuacji oświetleniowej itp.
