Miasto stanowi skomplikowany ekosystem, w którym swoje miejsce powinny znaleźć różne organizmy. Pojawianie się poszczególnych gatunków uzależnione jest od uwarunkowań, które charakteryzują dany teren. Szczególnie w dużych miastach, uwarunkowania te zmieniają się wraz z oddalaniem się od centralnych części. Centralne rejony stanowią intensywnie zabudowane wielofunkcyjne tereny, pośród których lokalizowana jest zieleń urządzona. Różnorodność biologiczna tych rejonów miasta w wysokim stopniu uzależniona jest od wyborów ludzi. Wraz z oddalaniem się od centralnych rejonów miasta, zmienia się typ zabudowy oraz udział i charakter zieleni. Obrzeża miasta często stanowią tereny ekstensywnie zabudowane lub niezabudowane – porośnięte lasami lub użytkowane rolniczo, porolne. Tereny te posiadają potencjał do charakteryzowania się bogatą różnorodnością biologiczną. Tak kształtująca się zabudowa miasta mogłaby mieć odzwierciedlenie w strefowaniu oświetlenia zewnętrznego. Oświetlenie terenów centralnych inaczej powinno być kształtowane niż oświetlenie terenów niezabudowanych, pełniących funkcje przyrodnicze.
Ponieważ polskie przepisy prawa nie odnoszą się do kwestii zanieczyszczenia światłem, wszystkie działania ograniczające to zanieczyszczenie muszą być działaniami oddolnymi, podejmowanymi, przez różne jednostki, w szczególności władze samorządowe.
Ważnymi elementami w procesie ochrony przed zanieczyszczeniem światłem są powiązane między sobą różne dokumentny miejskie. Zawarcie odpowiednich zapisów w strategii rozwoju gminy stanowi pierwszy krok na drodze do walki z nadmiarem oświetlenia. Zapisy wskazujące na konieczność zmniejszenia różnych emisji może być przyczynkiem do dyskusji na temat definicji światła w kontekście Prawa ochrony środowiska. Przepisy Prawa ochrony środowiska nie wskazują światła jako emisji, co ma dalsze konsekwencje, np. w braku dopuszczalnych norm.
Jednak bazując na wynikach międzynarodowych badań, władze samorządowe mogą zdecydować o ujęciu kwestii zanieczyszczenia światłem w strategii, która ma wpływ na program ochrony środowiska dla gminy. Program ochrony środowiska jest podstawą funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem w gminie. Program ten musi być uwzględniany podczas sporządzania aktów planowania przestrzennego. W obowiązujących do końca 2025 r. studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin kwestie zanieczyszczenia światłem mogą być ujęte jako generalne wytyczne odnoszące się do poszczególnych funkcji terenu oraz zahamowania rozlewania się zabudowy, co stanowi nawiązanie do strefowania charakteru oświetlenia. Przykładowe zapisy mogłyby rekomendować dystansowanie zabudowy mieszkaniowej od obiektów mogących wiązać się z intensywnym oświetleniem zewnętrznym, a także ich buforowanie pasami roślinności o funkcji izolacyjnej.
Zapisy studium muszą być uwzględniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, które są podstawą do wydawania pozwoleń na budowę. Plany miejscowe określają m.in. przeznaczenie poszczególnych terenów. Ustalenia planów miejscowych odnoszące się do ochrony przed zanieczyszczeniem światłem mogą dotyczyć sposobu zagospodarowania terenu oraz kwestii technicznych.
Przykładowym ustaleniem może być wskazanie na rysunku planu strefy wejściowej do budynku z dala od terenów zieleni lub terenów chronionych, dzięki czemu źródło światła oświetlające wejście będzie w minimalnym stopniu oddziaływać na te tereny. Kwestie techniczne mogą zostać ujęte w tekście planu jako nakaz odnoszący się do stosowania rozwiązań, w tym: konstrukcji opraw świetlnych, systemów regulujących moc oświetlenia, sposobu rozmieszczenia, które nie powodują nadmiernej emisji światła i nie są uciążliwe dla ludzi i zwierząt.
W obecnym stanie prawnym istnieje obawa, że ww. zapisy odnoszące się w bezpośredni sposób do rozwiązań technicznych mogą nie mieć odzwierciedlenia w realizacjach prywatnych inwestorów, ponieważ brak jest narzędzi umożliwiających odpowiednim organom egzekwowanie ich stosowania.
Narzędziem mogącym mieć bezpośrednie przełożenie na poziom zanieczyszczenia światłem w skali lokalnej jest tzw. uchwała krajobrazowa, przyjmowana na podstawie przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zawierająca m.in. ustalenia dotyczące nośników reklam. Oświetlone nośniki reklam są jednym z głównych źródeł światła w miastach, w szczególności w ich centralnych częściach. Ustalenia uchwały krajobrazowej dotyczące dopuszczalnych lokalizacji i kwestii technicznych związanych z nośnikami reklam mogą zahamować rosnącą ilość emisji zbędnego światła.
Brak przepisów odnoszących się do zanieczyszczenia światłem utrudnia wprowadzanie zapisów ww. dokumentów w zakresie oświetlenia i w konsekwencji zahamowanie intensyfikacji tego zagrożenia. Odpowiednie organy nie posiadają podstawy prawnej do kontrolowania poziomu emisji światła ze źródeł stanowiących prywatną własność. Jednak władze samorządowe mogą dawać dobry przykład kierując się zasadami zrównoważonego oświetlenia zewnętrznego na terenach, których są właścicielami i którymi zarządzają. Takie działania posiadają walor edukacyjny, który może przyczynić się do poznania i zrozumienia tego zagrożenia i podjęcia szerszej dyskusji na ten temat.
Agnieszka Machnowska
Light Pollution Think Tank
Stowarzyszenie POLARIS - OPP