Zamieszczamy w serwisie słownik podstawowych terminów i pojęć dotyczących oświetlenia. Uwaga – niektóre z definicji są raczej wskazówkami jak rozumieć pewne pojęcia, a nie formalnymi definicjami. Słownik powstał na podstawie strony IDA. Dodatkowe informacje i formalne definicje można znaleźć w encyklopediach, podręczniku IES Lighting Handbook, a także w książkach dotyczących oświetlenia. Wszelkie uwagi dotyczące słownika prosimy kierować na
Adaptacja oka do ciemności (dark adaptation): Proces przystosowywania się oka do luminancji niższej niż ok. 0,03 kandeli na metr kwadratowy.
Angstrem: Jednostka długości fali stosowana w astronomii, równa 10-10 metra lub 0.1 nanometra.
Blask (glare): Intensywne i oślepiające światło.
Blask wywołujący dyskomfort (discomfort glare) – nie upośledza widzenia, ale wywołuje irytację.
CIE, Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa (Commission Internationale de l'Eclairage). Międzynarodowa komisja zajmująca się światłem. Wyzacza większość standardów oświetlenia.
Częściowo odcinająca instalacja (Semi-cutoff fixture): Instalacja, która w pewnym stopniu nie przepuszcza emisji powyżej swojej płaszczyny poziomej, jednak mniej niż w przypadku instalacji pełnej.
Czynnik spadku lumenu (lumen depreciation factor): Niewielka utrata lumenów emitowanych przez lampę, spowodowana starzeniem się lampy obawiającym się poprzez spadek wydajności, akumulacją kurzu i innymi czynnikami.
DLOR (downward light output ratio) czyli "stosunek strumienia świetlnego skierowanego do dołu"
Energia (energia promienista; energy, radiant energy): Jednostka to erg, dżul lub kWh.
Footcandle: Natężenie oświetlenia dostarczone na powierzchnię w odległości jednej stopy od punktowego źródła jednorodnego światła o warości jednej kandeli. Nie jest to jednostka układu SI, skróty: fc, lm/ft², czasem ft-c.
Footlambert: Średnia luminacja powierzchni emitującej lub odbijającej światło o wartości jednego lumena na stopę kwadratową. Jednostka uywana w USA, w skrócie fL, czasem fl albo ft-L.
Fotometria (photometry): Ilościowe określenie poziomu światła i jego dystrybucji.
Illuminating Engineering Society of North America (IESNA): Towarzystwo zrzeszające inżynierów oświetleniowych, zarówno tych z firm producyjnych, jak i innych zawodowo zajmujących się oświetleniem.
Instalacja (fixture): Część, która utrzymuje lampy w układzie oświetleniowym. Obejmuje elementy zaprojektowane do kontroli nad strumienim świetlnym, takie jak reflektor (lustro) lub refraktor (soczewka), statecznik, obudowę itp.
Instalacja odcinająca światło (cutoff fixture): Instalacja, która zapewnia odcięcie (osłonięcie) emitowanego światła.
Instalacja w pełni odcinająca światło (full-cutoff fixture): Instalacja, która nie umożliwia żadnej emisji światła powyżej swojej płaszcyzny poziomej.
International Dark-Sky Association (IDA): Organizacja non-profit, której celem jest zbudowanie świadomości wartości ciemnego nieba oraz potrzeby wprowadzania oświetlenia wysokiej jakości.
Jakość światła (quality of light): Subiektywny stosunek zalet do wad każdej instalacji oświetleniowej.
Jasność (brightness): wrażenie wzrokowe, że powierzchnia, na którą się patrzy wydaje się bardziej lub mniej jasna.
Kandela (cd): podstawowa jednostka natężenia światła (światłości) w układzie SI. Jedna kandela to jeden lumen na jeden steradian.
Kąt odcięcia oprawy (cut off angle of a luminaire): Kąt, mierzony od nadiru (tj. wprost w dół) pomiędzy pionową osią i pierwszą linią widzenia przy której źródło (żarówka lub lampa) jest niewidoczne. Innymi słowy, jest to kąt powyżej którego nie jest widoczny żaden promień pochodzący od źródła światła.
Kąt rozwarcia wiązki (beam spread): Kąt pomiędzy dwoma kierunkami na płaszczyźnie, na której natężenie jest równe określonej części (zazwyczaj 10 procent) maksymalnego natężenia wiązki.
Krzywa rozkładu światłości (candlepower distribution curve): Wykres wahań natężenia światła lampy lub oprawy.
kWh (Kilowatogodzina): Energia zużywana w ciągu godziny przez urządzenie o mocy 1000 Watów (1 kW).
Lampa metalohalogenkowa (metal-halide lamp): Lampa wyładowcza, w której światło powstaje poprzez promieniowanie pary pochodzącej z metali i halogenków.
Lampa rtęciowa (mercury lamp): Lampa wyładowcza, w której światło powstaje poprzez promieniowanie pary rtęci.
Lampa żarząca (żarowa, incandescent lamp): Światło powstaje poprzez podgrzewanie włókna do wysokich temperatur za pomocą prądu elektrycznego.
Luks (lux): Jeden lumen na metr kwadratowy. Jednostka natężenia oświetlenia.
Lumen: Jednostka strumienia świetlnego; strumień wyemitowany w jednostce kąta bryłowego przez źródło punktowe przy jednolitym natężeniu oświetlenia o wartości jednej kandeli. 1 fc to jeden lumen na stopę kwadratową. Jeden luks to jeden lumen na metr kwadratowy.
Luminacja odbita (veiling luminance): Jasność wyprodukowana przez jasne źródła w polu widzenia nałożonym na obraz w oku, ogranicza kontrast, a przez to widoczność.
Luminancja, światłość powierzchniowa (luminance): W danym punkcie i kierunku: stosunek natężenia oświetlenia w danym kierunku, wyprodukowanego przez element powierzchni otaczającej dany punkt, do obszaru projekcji elementu na płaszczyźnie prostopadłej do danego kierunku. Jednostki: kandela na jednostkę powierzchni. (np. cd/m^2).
Łuna miejskiego nieba (urban sky glow): Jasność nocnego nieba spowodowana sztucznym oświetleniem.
Nanometr (nm): milionowa część milimetra. Często używana jako jednostka długości fali i spektrum elektromagnetyczne.
Natężenie (intensity): Stopień lub ilość energii lub światła.
Natężenie oświetlenia (illuminance): Gęstość strumienia światła padającego na powierzchnię. Jednostka to luks.
Niskoprężna lampa sodowa (LPS): Lampa wyładowcza, w której promieniowanie wytwarzane jest przez parę sodu przy stosunkowo niskim ciśnieniu częściowym (ok. 0,001 torra). LPS wytwarza światło monochromatyczne.
Oprawa, oprawa oświetleniowa (luminaire): Cała jednostka oświetlenia obejmująca lampę, instalację i inne elementy.
Osłona (baffle): Matowy lub półprzezroczysty element osłaniający źródło światła przed bezpośrednim widokiem.
Oślepiający blask (disability glare): Blask ograniczający widoczność, spowodowany redukcją kontrastu pomiędzy obiektem a tłem, często wywołuje dyskomfort.
Oświetlenie punktowe (accent lighting): Oświetlenie używane, by przyciągnąć uwagę do jakiegoś przedmiotu lub budynku.
Oświetlenie zadaniowe (task lighting): Oświetlenie zaprojektowane do konkretnego celu lub zadania.
Prawo odwrotności do kwadratu (inverse-square law): Natężenie oświetlenia w danym punkcie zależy wprost proporcjonalnie od natężenia (I) światła ze źródła punktowego i odwrotnie proporcjonalnie do kwadratu odległości (d) źródła. E = I / d^2
Pręciki i czopki (cones and rods): Receptory siatkówki. Pręciki dominują gdy jest wysoki poziom luminancji i pozwalają na widzenie kolorów. Czopki odpowiadają za niskie poziomy luminancji, nie ma ich w centralnej części dołka środkowego siatkówki, a także nie umożliwiają widzenia kolorów.
Promieniowanie podczerwone (infrared radiation): Promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali dłuższej od długości fali światła widzialnego (780 nm do 1 mm).
Promieniowanie ultrafioletowe (ultraviolet radiation): Energia wyprodukowana przez źródło o długości fal krótszych niż fale widoczne dla oka (100 nm do 380 nm).
Reflektor (floodlight): Urządzenie, którego celem jest ‘zalanie światłem’ ściśle określonego obszaru.
Reflektor (reflector): Przyrząd skupiający światło przy pomocy zwierciadła wklęsłego.
Reflektor punktowy (spotlight): Urządzenie zaprojektowane do oświetlenia małego, ściśle określonego obszaru.
Refraktor (refractor): Przyrząd skupiający światło przy pomocy soczewek (poprzez załamanie fali).
Renderowanie kolorów (color rendering): zmiana wrażenia barwnego obiektów wywołana przez źródło światła, w porównaniu z wrażeniem barwnym przy świetle dziennym
Skuteczność (efficacy): Umiejętność systemu oświetleniowego do doprowadzenia do pożądanego wyniku.
Sprawność (efficiency): Określa zdolność układu do przetworzenia jednego rodzaju energii w inny rodzaj energii.
Statecznik (ballast): Urządzenie używane przy lampie wyładowczej do otrzymania odpowiedniego napięcia, prądu i/lub kształtu fali dla załączenia lampy i jej działania.
Strumień (strumień promieniowania, flux, radiant flux): Jednostka to erg/sek. lub waty.
Światło niepożądane (light trespass): Światło padające tam, gdzie jest niepożądane lub niepotrzebne. Natrętne światło.
Światło otaczające (ambient light): Ogólny poziom oświetlenia jakiegoś obszaru.
Światłość (candlepower): Natężenie światła wyrażane w kandelach. Najczęściej oznaczana literą I.
Twierdzenie cosinusów (cosine law): Natężenie oświetlenia powierzchni zmienia się proporcjonalnie do cosinusa kąta padania światła. Prawo odwrotnej proporcjonalności do kwadratu odległości oraz twierdzenie cosinusów mogą być łączone.
ULOR (upward light output ratio) czyli "stosunek strumienia świetlnego skierowanego do góry"
Widmo elektromagnetyczne (spektroskopowe, EM): Rozmieszczenie energii emitowanej przez źródło promieniowania, uporządkowane w kolejności względem długości fali lub częstotliwości. Obejmuje promieniowanie gamma, rentgenowskie, ultrafioletowe, widzialne, podczerwone oraz zakresy radiowe.
Widoczność (visibility): Bycie postrzeganym przez oko. Skuteczne widzenie. Cel oświetlenia nocnego.
Współczynnik utylizacji (Coefficient of Utilization, CU): Stosunek strumienia światła z oprawy padającego na płaszczyznę roboczą (obszar gdzie światło jest potrzebne) do ilości lumenów emitowanych przez oprawę.
Wyrazistość (conspicuity): Zdolność sygnału do odróżniania się w stosunku do tła, tak aby był łatwy do zauważenia przez oko (na przykład litery na znaku).
Wysokoprężna lampa wyładowcza (HID): W lampie wyładowczej emitowana energia (światło) wytwarzana jest przez przepływ prądu elektrycznego przez gaz. Wysokoprężne lampy wyładowcze obejmują lampy rtęciowe, metalohalogenkowe oraz wysokoprężne sodowe. Inne lampy wyładowcze to niskoprężna lampa sodowa (LPS) i świetlówka (lampa jarzeniowa). Niektóre z tych lamp posiadają wewnętrzną powłokę (pokrytą luminoforem), która przetwarza część energii ultrafioletowej wytwarzanej przez wyładowania elektryczne w gazie na światło.
Wysokoprężna lampa sodowa (HPS): Lampa wyładowcza, w której promieniowanie wytwarzane jest przez parę sodu przy stosunkowo wysokich ciśnieniach (100 torr). HPS jest zasadniczo "źródłem punktowym".
Wysokość mocowania (mounting height): Wysokość umieszczenia urządzenia lub lampy nad powierzchnią gruntu.
Zabłąkane światło (stray light): Emitowane światło, które pada poza obszarem, na którym powinno się znajdować. Niepożądane światło.
Zanieczyszczenie światłem (light pollution): Każdy niepożądany efekt wywołany przez sztuczne światło. Często nazwa ta oznacza łunę nad miastem.
Żarówka lub lampa: Źródło światła elektrycznego. Należy odróżnić od całego montażu (patrz oprawa). Często pod terminem “lampa” rozumie się żarówkę wraz z osłoną.