W ostatnich miesiącach dużo się dzieje w kwestii petycji na rzecz zmian legislacyjnych na rzecz ochrony przed zanieczyszczeniem światłem za sprawą pana dr Pawła Drożdżala, który podjął się złożenia kilku petycji dotyczących zmian w prawie budowlanym, w sprawie działań legislacyjnych, działań na rzecz informowania Polaków o tym zjawisku, a także przez Panią Aleksandrę Gajewską - Posłankę na Sejm RP, do Ministra Środowiska odnośnie ustanowienia przepisów prawnych na temat ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem światłem. W niniejszym artykule przedstawiamy pierwszą część tych wysiłków, które niewątpliwie zasługują na uwagę.
16 października 2019 r. został złożony wniosek o udostępnienie informacji o środowisku na temat zanieczyszczania nieba sztucznym światłem. Autorem petycji był dr Paweł Drożdżal.
W dniu 13 listopada uzyskano odpowiedź od Ministerstwa Środowiska, dotyczącą aktualnych działań w kierunku przeciwdziałania light pollution. Wynika z nich, że obecnie w kraju nie chroni się środowiska przez zanieczyszczeniem światłem w żaden ustawowy sposób. Ministerstwo jednak przychylnie ocenia działania na rzecz tego problemu, opisując jego negatywne oddziaływanie na rytm biologiczny organizmów żywych - roślin, zwierząt i człowieka. Jest natomiast wiele metod ograniczenia tego zjawiska przez wymianę oświetlenia, stosowanie fotokomórek, inteligentnych systemów oświetlenia. Niestety aktualnie nie ma prowadzonych działań edukacji ekologicznej na rzecz ochrony ciemnego nieba przez Ministerstwo Środowiska, ale realizują oni inne także ważne zagadnienia podniesienia świadomości na rzecz ochrony środowiska przez Polaków na temat segregacji odpadów czy ochrony powietrza. Zasugerowano, że ocena kwestii strat ekonomicznych jak i skutków zdrowotnych może należeć do Ministra Finansów i Ministra Zdrowia.
Kolejna petycja określona jest jako ,,2/2020 Petycja w sprawie uwzględnienia w aktualnych lub przyszłych pracach nad projektem rozporządzenia odpowiedniego zapisu dotyczącego przeciwdziałania zanieczyszczeniu sztucznym światłem’’, wpłynęła 22 listopada 2019 r. Adresatami byli Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju - Departament Architektury, Budownictwa i Geodezji.
Petycja znajduje się na stronie:
W treści uzasadnienia jest mowa o tym, że obecnie w Polsce wiele źródeł światła umieszczonych na zewnątrz budynków, zakładów produkcyjnych jest instalowana w absolutnie nieprawidłowy sposób naruszający ,,standardy dobrego projektowania oświetlenia’’. Oprawy lamp ustawiane są od 30 - 90° względem linii horyzontu astronomicznego, światło pada więc w niewielkim stopniu na powierzchnię użytkową, w większości uciekając ponad oprawę, czyli najprościej mówiąc - w nocne niebo. Wydaje się to zupełnie nieracjonalne, jeżeli chodzi o cel oświetlenia danego miejsca na zewnątrz budynków.
Taka polityka oświetleniowa powoduje powstawanie zjawiska zanieczyszczenia światłem, które jak się okazuje po wielu badaniach naukowych - ma wpływ na rozmaite dziedziny, np. zdrowie ludzkie (kwestia zegara biologicznego człowieka i badanie poziomu melatoniny w zależności na ekspozycję na sztuczne światło), ekologię (zmiany w zachowaniach zwierząt nocnych jak i aktywnych dziennie). Obecne przepisy prawne dotychczas nie określały normy ucieczki źródeł sztucznego światła ponad oprawy, jeśli chodzi o warunki techniczne spełniane przez budynki. Wprowadzenie odpowiednich norm w czasie prac nad projektem rozporządzenia, określających, że poziom ucieczki światła powinien wynosić 0, z pewnością byłby działaniem na rzecz zmniejszenia poziomu light pollution oraz jego negatywnych skutków oddziaływania na otoczenie. Oczywiście poza odpowiednim montażem źródeł światła, kolejną ważną kwestią jest sama budowa oprawy, która powinna mieć płaską szybę, uniemożliwiającą emisję światła w górę (wskaźnik ULOR = 0,0%).
Kolejnym zagadnieniem mającym wpływ na występujące zjawisko zanieczyszczenia światłem jest iluminacja kościołów i zabytków, obecnie także nie mająca uregulowań prawnych w § 293 ust. 6 ww. rozporządzenia (Dz. U. 2019 r. poz. 1065) dotyczącej szkodliwej i niepotrzebnej emisji światła w górę. Znajdujące się na gruncie źródła światła emitują je w sposób nieograniczony, nie oświetlając w dużym stopniu docelowych budynków, a uciekające światło tworzy łunę, wpływając na zaburzenie estetyki krajobrazu nocnego, a także na zwiększone zużycie energii elektrycznej. Innym przykładem, który także powinien być ujęty w przepisach prawa są oświetlone szklarnie przemysłowe.
Zanieczyszczenie światłem na udokumentowany wpływ na środowisko w Polsce, natomiast wszelkie zmiany w oświetleniu budynków często wiążą się tylko ze zmianą kąta nachylenia oprawy lampy, przyczyniając się do znacznej redukcji tego zjawiska. Regulacja przepisów prawnych będzie miała duże znaczenie w obliczu postępującego budownictwa.
Kolejną petycja została złożona 2 grudnia 2019 r. pod nazwą ,,Petycja w sprawie uwzględnienia w aktualnych lub przyszłych pracach nad projektem rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1065) odpowiedniego zapisu dotyczącego stosowania rozwiązań zawartych w normie PN-EN 12646-2:2014-05.’’
Dostępna jest pod adresem:
Adresatami byli Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Departament Architektury, Budownictwa i Geodezji Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.
Petycja wnosiła ,,o uwzględnienie w aktualnych lub przyszłych pracach nad projektem Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2019 r. poz. 1065), odpowiedniego zapisu w § 293 ust. 6, który obligowałby do stosowania inteligentnych rozwiązań zawartych w wytycznych normy PN-EN 12464-2:2014-05 dla urządzeń oświetleniowych na zewnątrz budynków lub w ich otoczeniu. W szczególności § 293 ust. 6 z ww. Rozporządzenia powinien stanowić o wprowadzeniu maksymalnych poziomów światła przeszkadzającego pochodzącego od zewnętrznych instalacji oświetleniowych dla różnych stref środowiskowych.’’
Do tych inteligentnych rozwiązań należą projektowane układy oświetleniowe z możliwością sterowania, czyli ściemniania, wyłączania czasowego i instalowania czujników ruchu bądź obecności. W Polsce przepisy prawne nie gwarantują wymogu inteligentnego stosowania urządzeń oświetleniowych umieszczonych na zewnątrz budynków lub w ich otoczeniu. Przykłady nieprawidłowej polityki oświetleniowej to ustawienie jak i budowa opraw, powodujące ucieczkę światła w górę, lampy świecące całą noc mimo braku ruchu lub całkowite wygaszanie oświetlenia ulicznego ze względu na chęć generowania oszczędności finansowych, powodujące brak poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców. Samo zjawisko zanieczyszczenia światłem zaś nie jest obojętne na otoczenie.
W wielu miejscach na ludzi oddziałuje światło niepożądane lub przeszkadzające (w myśl definicji z normy PN-EN 12464-2:2008), emitowane przez oświetlenie zewnętrzne budynków lub ich otoczeniu. Z uwagi na obecne przepisy prawne projektant pozbawiony jest podstaw prawnych aby uwzględnić dla budynków i ich otoczenia inteligentne systemy oświetlenia.
Sugeruje się, aby ww. Rozporządzenie poprzez uwzględnienie zapisu obligującego do wprowadzenia nowoczesnych i inteligentnych rozwiązań oświetleniowych normy PN-EN 12464-2:2014-05 mogłoby pomóc uregulować i usankcjonować prawnie takie rzeczy jak wartość wskaźnika ULOR, maksymalną światłość kierunkową opraw, maksymalne natężenie oświetlenia na sąsiadujących obiektach, powinność stosowania dwóch poziomów oświetlenia w zależności od pory dnia, wymagania oświetlenia reklam, szyldów. Te niezbędne regulacje prawne przyczyniłyby się do redukcji zanieczyszczenia światłem, a więc do dbania o nasze środowisko w myśl Konstytucji RP, której zapisy wymagają działań na rzecz ochrony środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Zapisy prawne mogłyby także stanowić odniesienie do skarg związanych z uciążliwością świetlną lamp ulicznych dotyczącą wielu mieszkańców.
Odpowiedź na obie petycje została udzielona 2 marca 2020 r. Podsumowano, ,,że obowiązujące przepisy nie gwarantują stosowania ww. rozwiązań przy oświetlaniu budynków na zewnątrz bądź ich otoczenia. Ponadto projektanci pozbawieni są podstaw prawnych do stosowania i uwzględniania w projektach oświetlenia budynku bądź jego otoczenia inteligentnych systemów oświetlenia.’’
Powołano się jednak na art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane mówiący o obiekcie budowlanym. Dotyczy ona tego, że sam obiekt jako całości jak i jego części, na czas użytkowania, a także projektowania i budowy - muszą spełniać przepisy techniczno - budowlane, podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE L 88 z 04.04.2011, str. 5, z późn. zm.), dotyczących, m.in. zdrowia i środowiska, oszczędności energii, jak również zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych.
Natomiast zgodnie z § 293 ust. 6 rozporządzenia Wt „Urządzenia oświetleniowe, w tym reklamy, umieszczone na zewnątrz budynku lub w jego otoczeniu nie mogą powodować uciążliwości dla jego użytkowników ani też przechodniów i kierowców. Jeżeli światło skierowane jest na elewację budynku zawierającą okna, natężenie oświetlenia na tej elewacji nie może przekraczać 5 luksów w przypadku światła białego i 3 luksów w przypadku światła kolorowego lub światła o zmieniającym się natężeniu, błyskowego, ewentualnie pulsującego.”
Z tych przepisów wynika, że źródła światła zewnętrznego na budynkach nie mogą być powodem uciążliwości dla użytkowników, przechodniów i kierowców. Uregulowane jest także maksymalne natężenie oświetlenia, gdy światło kierowane jest na elewację budynku, która zawiera okna. Obowiązujące przepisy nie uniemożliwiają jednak stosowania na etapie projektowania oświetlenia budynku bądź jego otoczenia inteligentnych systemów.
Jeśli chodzi o stosowanie przepisów Polskich Norm, które zawierają wiedzę techniczną na temat podstawowych wymagań spełnianych przez obiekty budowlane, jest ono dobrowolne. Powołanie ich w przepisach techniczno-budowlanych czyni je integralną częścią przepisu.
Wymagania w zakresie oświetlenia dróg publicznych, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. z 2016 r. poz. 124). Poinformowano jednak, że w trakcie prac nad nowymi przepisami techniczno - budowlanymi, petycje zostaną wzięte pod uwagę a jej aspekty zaanalizowane.
14 listopada 2019 r. została złożona petycja do Ministerstwa Infrastruktury w sprawie prawnego wsparcia i zwiększenia działań dla wprowadzenia inteligentnych systemów sterowania oświetleniem ulicznym i podmiotów produkujących i stosujących tego typu systemy.
Jaką odpowiedź udzieło Ministerstwo Infrastruktury i jakie efekty przyniósł rok 2020 - przeczytaj w kolejnej cześci artykułu: